Niet-autoritair gesprek over Lean

In de NRC van zaterdag 27 september las ik een interessant interview met René Gude, 'denker des vaderlands'. Van de zomer heb ik erg genoten van zijn boek 'stand-up filosoof' en toen ik in de krant las dat hij binnen een paar maanden komt te overlijden aan zijn ziekte was ik extra nieuwsgierig wat hij vertelt in een van zijn laatste interviews. Klik hier voor de link naar het hele interview. Hierna volgen enkele uitspraken die ik me aan het denken zette in relatie tot Lean.

„Een niet-autoritair gesprek. Wat moet ik mij daarbij voorstellen?

„Als filosoof, of deskundige op welk gebied dan ook, kan je in de verleiding komen om wat je hebt bedacht met autoriteit te brengen. Dat doe je door te suggereren dat je inzicht af is en dat een ander, al was het maar om tijd te sparen, jouw ideeën maar beter kan overnemen. Die top-down houding creëert volgers die zo’n ‘autoriteit’ al snel omtoveren tot een soort halfgod. Dat leidt tot het soort filosofie dat ik volstrekt oninteressant vind.”

Heel herkenbaar, ik heb ook een allergie tegen stellige uitspraken over zaken die je niet zeker kunt weten. Helemaal verdrietig makend is de uitspraak 'Waarom dat moet? Dat moet van Lean'. Tegelijkertijd betrap ik mezelf ook soms op uitspraken waarbij ik mijn kennis over Lean gebruik/misbruik om de ander duidelijk te maken wat moet gebeuren. Dat heeft wellicht te maken met ego, met resultaat gerichtheid, maar interessant genoeg ook omdat mensen vaak vragen om autoriteit (en zich er vervolgens vaak tegen afzetten). Dat lijkt te maken te hebben met een geruststelling dat een en ander duidelijk is: de wens om niet over alles te hoeven twijfelen of nog beter te moeten begrijpen, wat ook erg vermoeiend kan zijn. Maar Lean gaat juist daar om. Doorzetten waar het moeilijk wordt is het gebied waar Lean juist de meeste meerwaarde kan hebben. Het is dus ook een kunst om niet toe te geven aan de verleiding te simplificeren. Door de complexiteit en taaiheid van vraagstukken tot je te laten doordringen en vol te houden in de zoektocht naar nieuwe inzichten kom je tot innovatie.

Ik denk dat de 'weerstand' tegen Lean vanuit zorgprofessionals vaak een gezonde uiting is van weerzin tegen 'buitenstaanders' die te zelfverzekerd met behulp van Lean komen vertellen hoe het moet in de zorg, zonder de situatie waar ze het over hebben goed te begrijpen. Het is gevaarlijk als zorgverleners daar te makkelijk naar gaan luisteren.

In het interview gaat Gude nog een stap verder:

"Als je jezelf als een moreel voorbeeld presenteert, ben je als leraar al niets meer waard. Dan gaan mensen je op iedere fout wijzen en zeggen dat je inconsequent bent."

Vandaar dat het me aanspreekt dat leidinggevenden van Toyota en in Nederland bijvoorbeeld Scania in vergelijking met anderen opvallend bescheiden spreken over wat ze doen. Alsof ze bezorgd zijn dat je te klakkeloos gaat nadoen wat zij doen. Een bescheide opstelling biedt ruimte voor anderen om te leren. Verderop in het interview legt René dat nog verder uit:

Gaat u zelf ook zo met die onzekerheid om?„Ja. Ik gebruik wat ik heb geleerd van de Griekse sceptici. Ken je het begrip epochee? Dat is ‘de volkomen onnatuurlijke houding om niet te oordelen’. In het dagelijks leven willen we snel een oordeel, een beslissing, want we moeten door. Maar wat als je nou eens de nerve hebt om niet meteen je mening klaar te hebben? Sofisten als Protagoras, maar ook later Phyrro van Elis wezen erop dat ‘geen beslissing’ toch beter is. Je blijft in de onderzoeksmodus staan en maakt jezelf minder vaak belachelijk.” 

Hoezo?„Je kunt onzekerheid laten bestaan en tegelijk zoeken naar zekerheden die wél houvast bieden. Via de wetenschap bijvoorbeeld. Als jouw geest in een knoop begint te raken omdat jij jezelf vermeende zekerheden voorschotelt, kan je beter naar de wetenschap stappen en vragen: zit ik op het goede spoor of niet? Een simpel voorbeeld: ik heb twee zoons, ik wil liever niet dat zij ook botkanker krijgen. Mijn vraag aan mijn arts was dus: is het genetisch? Dat blijkt niet het geval. De arts kan dat baseren op uitgebreid onderzoek. En dus zijn wij nu alle vier van deze zorg verlost. Dat is de troost van de harde wetenschap.”

Erg mooi gezegd. Die onderzoeksmodus is precies wat in mijn optiek de kracht van Kaizen is: niet oplossen vanuit je aannames, maar juist je aannames ter discussie stellen. Daarom was voor mijn persoonlijke ontwikkelen mijn promotieonderzoek ook zo belangrijk, in de wetenschap leer je twee stappen verder te gaan dan je normaal zou doen. Gecombineerd met de 'doe-mentaliteit' van Lean en een 'niet-autoritaire' gesprek over de toepassing ervan ben ik ervan overtuigd dat onvoorstelbaar veel innovatie met de huidige mens- en denkkracht in de zorg te bereiken is.